Siyez Buğdayı (Triticum monococcum):
Eskiden temel gıda olarak çok yaygındır. Üretimi Yaklaşık (M.Ö.), Kazı yerleri Bitki kalıntıları 7500 Yıl öncesine dayanır. Hititler ve Frigler tarafından da tarımı yapılan siyez buğdayına verilen ilk adlardan biri, Hititçe bir kelime olan ‘Zız’dır. Daha sonra siyez ve kaplıca adları verilmiştir. Tanelerini kaplayan sert bir başakçık kavuzu bulunur. Tane harman sırasında kendisine yapışık kavuzlardan zor ayrılır. Tanelerin kavuzlarından ayrılabilmesi için çeltiğin parlatılması gibi kabuk soyma işlemi gerekir. Eskiden altı sabit, üstü dönen iki taş silindirin arasında kabuğu soyulurdu, şimdilerde ise makineler yardımıyla kabuğu soyuluyor. , buğday sapları ise hayvanlar için altlık veya saman olarak kullanılır. Başağı küçük ve yassı olup, taneleri sıkıca kaplayan sert başakçıkları içinde tek bir tane bulunur. Başakçıklar başak üzerinde sık oturur, kılçıkları uzundur. (Çekel, 1960). Sıkı kavuz yapısıyla hastalık ve zararlılara karşı dayanıklı, sıcak ve kurak ortamlarda ve fakir topraklarda yetişebilen rekabet gücü yüksek özel bir çeşittir.
Yerel çeşitler, doğal popülasyon olmaları nedeniyle modern buğday çeşitlerine göre çevre koşullarına, hastalık ve zararlılara karşı daha dayanıklıdır. Türkiye’de yamaçlarda, kayalık alanlarda; diğer ürünlerin/modern buğday çeşitlerinin yetişemeyeceği arazilerde yetişir (Karagöz, 1995).
Büyük ölçüde tarımsal ilaç ve gübre kullanılmadan doğal şartlarda üretilen yerel buğday çeşitlerimiz, insan sağlığı için faydalı özellikleriyle bilinçli tüketicilerin aradığı sağlıklı ürünler sınıfındadır.
Yerel buğday çeşitlerimizin üretimi, yüksek verimli modern buğday çeşitleriyle rekabet edemeyerek, 1960’lı yıllardan itibaren büyük bir hızla azalmaya başlamıştır. Kaplıca buğdaylarının ekiliş alanıyla ilgili bir araştırmaya göre 1992 yılında sadece altı şehirde ekilen Gernik ve Siyez, Türkiye’nin yıllık 22 milyon ton olan buğday üretiminin on binde birini bile oluşturmamaktadır (Karagöz, 1995)
Siyez bulguru, İtalya’da Slow Food Vakfı tarafından yürütülen ve yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan yerel ürün çeşitlerini korumayı ve bunların geleneksel yöntemlerle üretimini desteklemeyi amaçlayan Presidia Projesi kapsamında Türkiye’den seçilen üç üründen biridir.
KAYNAKLAR Türkiye’nin Buğday Atlası, WWF-Türkiye, 2016 Türkiye Buğdayları, Mirza Gökgöl, I. ve II. Cilt, 1935-1939 Dünyada ve Türkiye’de Buğday, Ziya Çekel, 1960 Bitki Genetik Kaynaklarının Korunması ve Kullanımı, Alptekin Karagöz, Nusret Zencirci, Ayfer Tan, Tuncer Taşkın, Hamit Köksel, Muzaffer Sürek, Cengiz Toker, Kürşad Özbek, 2010 Emmer in Turkey, Bioversity International, 2007 Emmer (Triticum dicoccon) Production and Market Potential in Marginal Mountainous Areas of Turkey, A. Giuliani, A.Karagöz, ve N. Zencirci, 2009